HZ&PC: 1883-1933
1883-1933. Hoe de Heerenveeners leerden zwemmen en de oprichting van twee zwemverenigingen

Het eerste zwembad in Heerenveen (De Inktpot)

De Heerenveense zwemgeschiedenis begint aan het eind van de 19e eeuw. In 1883 werd de vereniging “Zwem-en Badinrichting Heerenveen” opgericht. De vereniging had tot doel het realiseren en exploiteren van een badinrichting in Heerenveen.
Op de drukbezochte oprichtingsvergadering van 17 april 1883 ontvouwde de voorlopige commissie (bestuur) onder leiding van de heer mr. Van Eeten (plaatselijk notaris) een “uitmuntend gedetailleerd” plan om te komen tot een bad-en zweminrichting in Heerenveen, inclusief “warme baden”.
Als locatie voor de inrichting werd gekozen een veenplas nabij de Veenscheiding. (In het huidige Heerenveen herinnert alleen de naam “Badweg” aan de plaats van dit eerste Heerenveense zwembad) In deze veenplas liet de plaatselijke houthandel boomstammen inwateren. Om de veenplas geschikt te kunnen maken als zweminrichting zou een zandlaag over het veen moeten worden aangebracht en om het water te zuiveren moest een molen met “filtreerborstel welke het zwembassin van frisch water kon voorzien” worden geplaatst.
Om het benodigde kapitaal (de kosten werden geraamd op f. 4.000,00, omgerekend in euro’s 1.815,00) te verkrijgen werden er aandelen uitgegeven van f. 10,00 per stuk. Tijdens de oprichtingsvergadering werd door 67 personen ingeschreven, hetgeen dus f. 670,00 opleverde. De opbrengst was te laag om het gehele complex te kunnen realiseren. Om te kunnen besparen werden de warme baden snel geschrapt. Op 5 mei 1884 werd de zweminrichting geopend.
In de inrichting aan de Badweg zijn zeker ook zwemwedstrijden gehouden. Een en ander blijkt uit een tweetal berichten in het Nieuws en advertentieblad van 1886 en 1900 waarin zwemwedstrijden voor leden van de zweminrichting werden aangekondigd. In ieder geval is de zwemwedstrijd in 1900 een keer uitgesteld, waarschijnlijk vanwege de slechte weersomstandigheden. Van een zwemvereniging was echter toen zeker nog geen sprake.
Veertig jaar later bleek het zwembad aan een opknapbeurt toe te zijn. Het water bleek door de toenemende vervuiling van het buitenwater (men had een directe verbinding met de Veenscheiding, die weer in directe verbinding stond met de wateren in Heerenveen zelf) niet meer schoon te houden. Bovendien kwam, naarmate de tijd vorderde, er steeds meer veen naar boven, ondanks het feit dat er elk jaar door de badmeester al zwemmend de zandlaag over de veenlaag werd gecontroleerd en eventueel aangevuld. Zwemmers kwamen daardoor vaak bruin gespikkeld weer uit het water. De inrichting kreeg in de volksmond de bijnaam “De Inktpot”. Het Heerenveense zwembad kreeg bovendien een geduchte concurrent in de omgeving. In 1926 opende zwembad Nannewiid in Oudehaske haar poorten. Een modern zwembad met bovendien kraakhelder water. Het Heerenveense zwembad trok minder bezoekers en raakte daardoor steeds verder in verval.

Oprichting zwemvereniging “Nannewiid”.

In september 1929 wordt in Heerenveen de zwemvereniging Nannewiid opgericht met als thuisbasis het nieuwe zwembad van Oudehaske. Deze in oorsprong Heerenveense vereniging markeert de start van de zwemwedstrijdsport in Heerenveen en is dus in zekere zin de voorloper van de Heerenveensche Zwem-en Poloclub, die twee jaar later, in 1931 werd opgericht. Bovendien waren de twee initiatiefnemers voor oprichting van zwemvereniging Nannewiid ook betrokken bij de oprichting van HZ&PC: de heren Winkel en Matthijssen.

Vrij snel na de oprichting sloot “Nannewijd” zich aan bij de Nederlandse Zwem Bond en in juni 1930 traden de waterpoloërs voor het eerst aan in een toernooi tegen Neptunus (Sneek) en LZC De Groote Wielen (Leeuwarden) De eerste wedstrijd tegen Neptunus werd verloren (5-0) en in het verslag van
de krant wordt gemeld dat “het duidelijk was te merken dat de spelers van Nannewijd te weinig hadden geoefend en dat de Snekers telkens te snel waren met de bal”.
De eerste Friese kampioen voor “Nannewijd” was Willy Overeem. Zij behaalde de titel tijdens kampioenschappen in Gorredijk op 5 juli 1930 op de 100 meter schoolslag in een tijd van 1.48.0

Zwembad “Oranjewoud” en oprichting HZ&PC

Op zondag 4 juni 1931 vond op initiatief van de heer K.G. Winkel een vergadering plaats waarin werd besloten om een zwemvereniging op te richten. Naast Winkel waren de heren D. Woudstra, W. van der Vlugt en A. Nauta aanwezig bij deze eerste bijeenkomst. De directe aanleiding voor de oprichting was de opening van het nieuwe zwembad “Oranjewoud” in mei 1931.Dat zwembad lag aan de oostzijde van het huidige Koningshof op de plaats waar nu de A32 loopt. De waterplas die nog over is, is het enige tastbare bewijs dat daar ooit een zwembad (en ijsbaan) heeft gelegen.

In 2006 bij de samenstelling van het jubileumboek ter gelegenheid van het 75 jarig bestaan is ontdekt dat niet 4 juni, maar vrijwel zeker 21 juni de oprichtingsdatum is van HZ&PC. Toen vond namelijk de formele oprichtingsvergadering plaats in paviljoen Dijksma (nu de Koningshof). Na uitvoerige besprekingen besloten 35 personen de vereniging, welke de naam “Heerenveensche Zwem-en Poloclub” kreeg formeel leven in te blazen.

Op 28 augustus 1931 trad HZ&PC voor het eerst op in wedstrijdverband door zelf in het thuisbad Oranjewoud een gecombineerde zwem-en waterpolowedstrijd te organiseren.
Uitgenodigd waren de zwemverenigingen uit Oudehaske (Nannewiid), Neptunus uit Sneek , GZC (Gorredijk) en de LZC de Groote Wielen. Helaas had Neptunus zich massaal afgemeld. Nog maar amper twee maanden oud kon HZ&PC nog geen volwaardig waterpoloteam in het water brengen en dus werd gespeeld met een gecombineerde HZ&PC/GZC ploeg. De eerste waterpolowedstrijd ging verloren: 0-3 in het voordeel van tegenstander LZC De Groote Wielen.